“Het is niet alleen een beitel vasthouden”‘
‘Wacht, ik kan wel iets laten zien.’ Jos Geusens zet de auto stil. ‘Hier staat iets van mij.’
In de berm van de N3 bij Halle-Booienhoven rust op een oude grenspaal een nieuw monument.
Een steen met in grillige letters ‘Wie trekt er hier de grens?’
De steen staat naast een doodgewone weg, in een woud van verkeersborden, met een voortdurende stroom langsrazende auto’s. Het is kunst in de marge.
Hij is gewend dat zijn kunst vaak onzichtbaar is. Geusens: ‘Alles met typografie is kunst in de marge.’ In zijn kast heeft hij een t-shirt hangen met een citaat van de oprichter van softwaregigant Adobe. ‘Good typography is something everyone sees but no one notices.’ Maar hij vindt het niet erg. Hij hoort niet bij de ‘tafelspringers’. ‘Het spreekt me wel aan dat mensen zich ergens voor moeten openstellen. Dat het geen snelle hap is.’
Als letterkapper Jos Geusens hard doorwerkt, kan hij één letter per half uur doen. Met de vorige zin van 67 letters zou hij vier werkdagen zoet zijn. Een letterkapper houwt letters uit in steen, het zijn kalmkunstenaars ten voeten uit. Speciaal voor In de Luwte brengt Jos Geusens met de beitel gedurende drie dagen een hommage aan de vorig jaar overleden dichter Bert Decorte. De bezoekers van het festival zien het kunstwerk langzaam ontstaan. Eén letter per half uur.
schaduw en licht
Als mensen hem in zijn atelier bezig zien, zeggen ze vaak: ‘Wat moet je ongelooflijk veel geduld hebben!’ En dan gaat het alleen nog maar om het kappen zelf, een techniek die al sinds de Romeinen onveranderd is gebleven, waardoor de beitel precies de juiste hoek maakt. Geusens: ‘Het is niet zomaar wat wegkappen. De diepte is belangrijk, de hoek. Schaduw en licht. De dimensie.’
En het publiek ziet niet wat er aan het kappen voorafgaat. Geusens zoekt een mooie tekst of schakelt vriend en dichter Herman Rohaert in, dan volgt het uitzoeken of ontwerpen van de letter en de steen, en uiteraard de uiteindelijke vormgeving op de steen. De helft van het werk vindt plaats in het hoofd van de kapper en de dichter, aan de tekentafel en achter de computer.
tekstkeuze en vormgeving
Door het arbeidsintensieve productieproces is het letterkapambacht als alledaagse manier om belettering te maken uit de markt geprijsd. De meeste stenen worden tegenwoordig machinaal gezandstraald of anderszins op een goedkope manier bewerkt. Volgens Geusens kun je het verschil goed zien. ‘Letterkappen is een ambacht.’
Toch moeten we de letterkapper niet verwarren met de bezembinder en de klompenmaker. ‘Het is een kunstambacht. Ik heb niets met folklore. Het is fantastisch dat mensen dat kunnen, maar ik wil een nieuwe impuls geven. Letterkappen is niet alleen met vakkennis een beitel vasthouden, maar ook de tekstkeuze en de vormgeving op de steen.’
Daarom zijn de opdrachten die Geusens doet vaak geen standaardopdrachten. Want hoewel letterkappers vaak worden ingeschakeld voor naamplaten, monumenten en grafstenen, zijn het meestal niet de standaardgrafstenen of -naam- platen. Die vallen te beurt aan de machines. En dat is ook wat hij op In de Luwte wil laten zien: niet alleen het hakken, maar het creëren.
de Corte en Van Gogh
Met het aanknopingspunt ‘Bert Decorte’ viel alles voor In de Luwte op zijn plaats. ‘Ik heb zijn Verzamelde Gedichten besteld en bij het grasduinen viel het boek open op de regels Werd er niets blijvends uit mij geboren? / Versneeuwt het tot vlokschuim? / Waait het verloren? / Of zou het verduren tot duurzaam graniet? Dat raakt aan de dichtregel van Horatius ‘Ik heb een monument opgericht dat duurzamer is dan brons.’ Dat gaat over de zin van het leven, over de vraag: heb ik iets achtergelaten dat blijvend is? Het gaat over het gedicht en de steen.’ Ziedaar de parallel met steenkappen.
Het was ook ooit de ‘maker’ in hem, die hem deed besluiten om letterkapper te worden. Jarenlang was hij leerkracht in het middelbaar onderwijs, maar op een dag was zijn geduld op. Hij had nog nooit gehoord van ‘letterkappers’, moest zelfs aan The Flintstones denken toen hij de term hoorde, maar oog in oog met een citaat van Vincent van Gogh uitgehouwen in steen kwam de verleiding. ‘Er stond ‘Dit verdriet zal nooit vergaan’. Alle letters waren gekapt, behalve de n van nooit, die was erop geschilderd. Ik zag dat je letterlijk een nieuwe dimensie aan een tekst kon toevoegen. In het onderwijs had ik nooit zicht op het ‘eindresultaat’. De maker in mij wilde ook iets.’ En dat is wat het publiek van In de Luwte te zien krijgt: het ontstaan van het eindresultaat.
Artikel : ‘Letterkapper Jos Geusens live in actie op ‘In de Luwte’.
Kalmkunstfestival Roosdaal 14-16 mei 2010
Interview door Maartje Luif
Externe links
Letterkapper Jos Geusens live in actie op ‘In de Luwte’, Kalmkunstfestival Roosdaal 14-16 mei 2010
Interview door Maartje Luif.
