Ergens in september van vorig jaar, toen de negentigste verjaardag van Bart Mesotten in zicht begon te komen, opperde mijn vrouw Iene, een nichtje van Bart, de idee om hem met de familie voor die gelegenheid een in steen gekapte haikoe van zijn hand cadeau te doen.
Toen was er niemand die kon vermoeden dat we hier vandaag zonder Bart met zijn vrienden en familie samen zouden zijn om ter zijner ere een haikoe-steen te onthullen.
een haikoe
Trouwens, wat zou Bart daar zelf over gedacht hebben, een haikoe-steen?
Op een heel vreemde manier kregen we een verrassend antwoord op die vraag. Een klaar en helder antwoord van Bart zelf!
In Haikoe-Boek beschrijft Bart zijn bezoek aan het graf van Basjo, de grote Japanse haikoe-dichter:
“In de onmiddellijke nabijheid van het graf staan een aantal KOE-HI’S. Een koehi is een verticaal opstaande natuursteen (hi) met op één zijde een gebeitelde haikoe, waarbij de laatste lettergreep koe staat voor het geheel van het gedicht. Het is dus een ‘haikoe-steen’.”
daarbij merkt hij op:
“merkwaardig hoe levend een gedicht wordt als je het in open natuur, in steen gebeiteld, leest; vooral als het te maken heeft met de plaats zelf waar het zich bevindt. Vooral daar op zijn plaats omdat het gedicht gemaakt is terwijl de dichter aan deze plaats dacht.”
bovendien vermeldt hij dat de haikoe die op Basjo’s steen staat op een doorvoelde wijze uitdrukt:
“… dat men slechts een reiziger is, … een voorbijgaand wezen op aarde.”
De haikoe die wij kozen om op een natuursteen de beitelen in de buurt van het graf van Bart, ontstond hier in Averbode. Ik lees wat hij daarover schrijft in zijn Haikoe-Boek :
“De haikoe ontstond bij het bezoek aan het kerkhof van Averbode waar ik – als alles verloopt volgens de gewone gang van zaken – zal begraven worden. Terwijl ik naar de witte kruisen stond te kijken met een sobere naam en een sober jaartal erop, drong het brutaal tot me door:
zal ik hier rusten?
rottend vergeten worden?
mijn naam op een steen?”
En wat verder in hetzelfde boek lijkt hij zich te troosten met deze haikoe:
“Ik zal voortleven:
een paar rugjes met mijn naam
in een boekenrek.”
een haikoe in steen
Toen we dit alles lazen in zijn eigen woorden, in zijn eigen werken voelden we ons geruggensteund en wisten we dat we van daar boven, Boven de Wolken, zijn goedkeuring hadden. Hij schreef de haikoe die wij kozen, denkend aan de abdij, aan het kerkhof dat zijn laatste rustplaats zou zijn.
Hij vond het een fijn idee om een haikoe op een andere manier te vereeuwigen dan met pen en papier. In steen gebeiteld geeft de tekst een meerwaarde aan de haikoe én aan de plaats waar hij staat. Dat zijn allemaal Bart’s eigen woorden.
Dat hij op deze manier een plaats krijgt in de grootse Japanse traditie van KOEHI’s zou hem zeker plezier doen.
letters in steen
Het was verrassend om Bart zijn visie te lezen over mijn niet alledaagse bezigheid waar ik elke dag mee bezig ben: in steen gekapte letters.
Wanneer ik een tekst in steen beitel vind ik het belangrijk dat de inhoud van de tekst, de vormgeving van letters en steen en de plaats waar de steen staat, verbonden zijn met elkaar. Als al die elementen van inhoud, vorm en locatie goed zitten, dan ontstaat er iets nieuws dat er voordien niet was. Dit is de haikoe die wij kozen:
“Wij schuiven voorbij
de bomen en de muren
krijgen andere mensen.”
Wat mij aantrekt in deze haikoe, die u straks te zien zal krijgen, is de poëtische gelaagdheid en misschien ook wel milde ironie. Wij mensen schuiven voorbij in de tijd en lijken nietig tegenover de bomen en de muren die langer bestaan dan wijzelf. Dat is misschien een deprimerende gedachte. Maar het eerste en het laatste woord van de haikoe zijn: WIJ en MENSEN. Is dit de stille wraak van de dichter? Is dit zijn manier om subtiel aan te geven dat hij met zijn rugjes in een boekenrek misschien toch niet zo snel voorbijgaat?
een haikoe op een abdijmuur
De plaats waar deze KOEHI staat is niet zonder betekenis: Bart heeft hem op en voor deze plaats geschreven. Maar ook voor de andere mensen krijgt deze plek een meerwaarde. De steen staat op een grasveldje voor de abdijmuur, onder de bomen, langs een weg waar mensen vaak achteloos ijsjes-likkend voorbij drentelen. Die plek kan je nu zien en beleven met de ogen van de dichter. Bomen, muren en mensen worden door de haikoe die daar staat, plots in een kader geplaatst van vergankelijkheid.
het ontwerp
Bart heeft het in veel van zijn teksten over vergeten worden en voorbijgaan. De steen waarop zijn haikoe gebeiteld laat op zijn beurt een ander licht schijnen op het voorbijgaan van de de dingen. 345 miljoen jaar geleden was deze steen de zeebodem in ons land en het krioelde daarvan leven. Als je even stilstaat, dichterbij komt en kijkt dan zie je tussen en in de letters een prachtig fossiel koraal dat 345 miljoen jaar geleden in die zee groeide.
De steen, de betekenis van een tekst, de plaats van de steen en mijn inspiratie: dit zijn de ingrediënten waarmee ik aan de slag ga om met potlood en papier een ontwerp te tekenen voor de vorm van de letters en tekst.
De lettertekens op de koehi’s in Japan zijn altijd kalligrafisch en daarom wou ik dat element van handwerk ook in de vorm van de letters voor deze steen laten zien.
Trouwens, al het werk aan deze steen is handwerk: van het ontwerpen met pen en papier, het kappen van de letters met hamer en beitel, het maken van de sokkel, tot en met het plaatsen van de steen op de sokkel met de gewaardeerde hulp van zes bouwvakkers.
Tenslotte nog een woordje over de vorm van steen. De haikoe’s op de Japanse koehi’s staan op vertikale stenen. Dat is logisch omdat het Japans verticaal leest. We hadden graag die Japanse traditie willen volgen, maar omdat ons schrift horizontaal loopt, hebben we tenslotte gekozen voor een gelijklopende steen. Hij ligt niet op de aarde. We hebben hem wat hogergeplaatst zoals u zal zien, maar Boven de Wolken was iets te hoog…
Artikel : ‘Onthulling haikoe-steen voor Bart Mesotten ‘ – 27 april 2013
Toespraak door Jos Geusens, letterkapper.
externe links
Onthulling haikoe-steen voor Bart Mesotten.
Zijn roemrijkste moment als haikudichter beleefde Bart toen hem in 2000 de prestigieuze Masaoka Shiki International Haiku Award werd toegekend.
